Wat is compassie? Zien, bewogen worden en in beweging komen

Als we het hebben over werken in de zorg, dan vallen er vaak grote woorden. Woorden als passie of bezieling. Compassie is ook zo’n groot woord. Misschien zelfs het grootste woord. Maar wat is compassie eigenlijk? En waarom zeggen we bij ZIN in werk dat compassie het hart van de zorg is?

Wat is compassie?
Speciaal voor medewerkers in zorg en welzijn maakte ZIN in werk* het trainingsprogramma Compassie in de zorg. Het is ons antwoord op de roep van zorgmedewerkers om minder zakelijkheid, regels en controle en meer focus op de menselijke kant van het werken in de zorg. Vast onderdeel tijdens Compassie in de zorg is de vraag aan onze deelnemers wat compassie in hun eigen woorden is. Iedere keer weer levert dat een stroom aan woorden op. Aandacht, geduld, nabijheid, echtheid, warmte, zorg, stilte. Die stroom aan woorden laat al zien dat compassie meerdere lagen en gezichten heeft. En dat het lastig lijkt om in één woord te vangen wat het nou is.

Compassie komt letterlijk van ‘com’, dat ‘gezamenlijk’ betekent, en ‘patī’ dat ‘lijden’ betekent. Veel mensen denken dan ook dat compassie vooral met medelijden te maken heeft. Je kunt er niet verder naast zitten! Natuurlijk komt compassie in beeld als er wat op het spel staat zoals kwetsbaarheid, ziekte of nood. Je zou kunnen zeggen dat medelijden iets zegt over de cóntext van compassie. Maar compassie is echt meer dan alleen medelijden of meeleven.

Werken vanuit je geraaktheid
Werken met en vanuit compassie, betekent dat je werkt vanuit je geraaktheid. Dat er hart en ziel zit in wat je doet, dat dit voor de ander merkbaar en voelbaar is. Werken vanuit geraaktheid geeft zorgprofessionals vleugels. Ik ken geen andere beroepsgroep die zo sterk intrinsiek gemotiveerd is. Niet voor niets werd van het zorgberoep vroeger gezegd dat je er roeping voor moest hebben. Als ik zorgmedewerkers vraag waarom ze dit vak hebben gekozen zeggen ze daarom ook vaak ‘Ik wil mensen helpen’ of ‘Ik wil iets voor een ander betekenen’. Of ‘Je krijgt er zoveel voor terug’. Ze hebben het dan niet meteen over hun salaris.

Zorgprofessionals willen juist in hun geraaktheid geïnspireerd en gevoed worden. Door alle bezuinigingen en verzakelijking in de afgelopen decennia zijn juist die inspiratie en voeding naar de achtergrond verdwenen. De professionele vaktechnische zorg van nu lijkt geen taal meer te hebben voor bezieling. Engelse termen als efficiency, evidence based, agile werken: voor de meeste zorgmedewerkers zit er geen ziel in. Ze moeten het bij zingeving in hun werk uiteindelijk van iets anders hebben. Compassie legt een directe lijn met zingeving en kan daardoor ook organisatiedoelen dragen. Zelfsturing van teams, eigen regie van cliënten: zouden ze niet meer betekenen als ze een heldere plek hebben in een bezielde bedding waar compassie de kern van is?

Van bewogenheid naar relatie
Compassie is eigen aan de mens en is in alle levensbeschouwingen en culturen terug te vinden. Het is iets universeels. In die universaliteit zie je een aantal vaste elementen terug. Allereerst dat compassie betekent dat je bewogen wordt door wat er bij een ander gebeurt. Iets raakt je. Je wilt en kunt het niet negeren. Bewogenheid maakt dat je die ander wilt helpen en er voor die ander wilt zijn.

Die bewogenheid brengt je naar de kern. Die leert je zien dat in de zorg niet de protocollen en de regels, maar de onderlinge relatie van mens tot mens centraal staat. Steeds weer opnieuw. Die relatie bestaat trouwens niet alleen tussen de zorgprofessional en de zorgvrager. Ook met verwanten, mantelzorgers én je collega’s en leidinggevenden sta je in eenzelfde relatie. Compassie voedt, stimuleert en toetst de kwaliteit van die relatie. Niet door dwang of controle, maar in verbondenheid en vertrouwen.

Zien, bewogen worden en in beweging komen
Hoe werkt compassie? Waar herken je compassie aan? Frater Wim Verschuren, founding father van ZIN in werk, houdt ons graag de drieslag ‘zien, bewogen worden en in beweging komen’ voor. Je ziet iets, het raakt je en je komt in actie. Het is compassie in een notendop. Niet voor niets hebben we deze drieslag als titel meegegeven aan Compassie in de zorg. Ze geven woorden aan de kern van de zaak, inzicht in diepere drijfveren en waarden van een organisatie, zuurstof en energie aan teamrelaties. Ze brengen verdieping, verheldering en houvast. In ons meerdaagse trainingsprogramma gaan zorgprofessionals daarom intensief aan de slag met dit thema. Er ontstaan daarbij verrassende inzichten. Bijvoorbeeld over hoe wezenlijk compassie voor de ander en compassie voor jezelf verbonden zijn. Hoe compassie je kan helpen om niet nog harder te gaan rennen maar juist beter grenzen te stellen. Hoe je op een liefdevolle en professionele manier staande kan blijven in het voortdurende appèl dat er op je wordt gedaan.

“In onze training leer je hoe je op een liefdevolle en professionele manier staande kan blijven in het voortdurende appèl dat er op je wordt gedaan.”

Compassie is het hart van de zorg
In de afgelopen acht jaar heb ik in verschillende functies ontelbare plekken en locaties bezocht waar mensen andere mensen begeleiden en verzorgen. In de ziekenhuiszorg, de ouderenzorg en de gehandicaptenzorg. Mijn overtuiging dat compassie het hart van de zorg is, komt dan ook niet uit een boek. Keer op keer hebben zorgprofessionals het me zelf laten zien en ervaren. Vaak onbewust en zonder woorden. Dat wat er in de zorgrelatie vanuit compassie gebeurt het hart van de zorg is. Al het andere is belangrijk en noodzakelijk, maar daaraan uiteindelijk ondergeschikt.

Vanuit dit inzicht kun je als zorgprofessional op jezelf en je handelen reflecteren. Er zin en werkplezier aan ontlenen en groeien in het ontwikkelen van je professionele houding. Compassie zorgt ervoor dat je uiterlijke handelingen zich verinnerlijken. Natuurlijk is er dan nog steeds werkdruk en regelzucht en gaan er van allerlei dingen mis in de hectiek van alledag. Maar er ligt een menselijk fundament dat niet meer van zijn plek komt. Daar kun je je altijd aan optrekken, op terugvallen en iedereen op aanspreken. Het zorgt ervoor dat de zorg geen anonieme systeemwereld wordt, waarin mensen nummers en grafieken zijn en we protocollen en richtlijnen de dienst uit laten maken.

Ik ben benieuwd hoe jij aankijkt tegen de rol van compassie in het werk als zorgprofessional. Wat raakt, bezielt en beweegt jou? Laat het me weten!